Τέτοιες ημέρες του έτους είναι οι ακόλουθες εννέα:

1. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή,
2. Η πρό των Χριστουγέννων 40ήμερη νηστεία, αρχίζει 15 Νοεμβρίου και λήγει 25 Δεκεμβρίου,
3. Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, αρχίζει μετά τη Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει στις 29 Ιουνίου, στη μνήμη των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
4. Η νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή του 15Αύγουστου, αρχίζει τη 1η Αυγούστου και λήγει στις 15 του ίδιου μήνα.
5. Η νηστεία της 29ης Αυγούστου, ιερής μνήμης αποκεφαλισμού του Ιωάννη του Προδρόμου.
6. Η νηστεία της 14ης Σεπτεμβρίου, ιερής μνήμης της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού.
7. Η προηγουμένη των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου.
8. Η νηστεία της Τετάρτης* εκάστης εβδομάδας και
9. Η νηστεία της Παρασκευής* εκάστης εβδομάδας.

Οι δύο τελευταίες όταν συμπέσουν με δεσποτική εορτή, ή Θεομητορική εορτή, ή κάποιου εκ των Δώδεκα Αποστόλων, ή των Ασωμάτων, ή του Προδρόμου το γενέθλιο, ή άλλη εορτή που θεωρείται από την Εκκλησία αργία τότε αυτές "καταλύονται" (δεν τηρούνται).
Ονομάζεται "Σαρακοστή" ή Τεσσαρακοστή, γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας, δηλ. από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Βδομάδα. "Μεγάλη" Σαρακοστή ονομάζεται όχι για τη μεγάλη διάρκειά της αλλά για τη σημασία της που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού. Αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη γιορτή της Ανάστασης του Χριστού. Στη πραγματικότητα μαζί με την εβδομάδα των Αγίων Παθών είναι πεντηκονθήμερη περίοδος.

Σαρακοστή λέμε τις 40 μέρες πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Από πολύ παλιά υπάρχει η παράδοση να νηστεύουμε για να μιμηθούμε τη νηστεία που έκανε ο Χριστός στην έρημο.
Παλαιότερα, τις τρεις πρώτες μέρες της νηστείας τις περνούσαν με ψωμί και νερό. Μια μέρα πριν αρχίσει η νηστεία, την Καθαρή Δευτέρα, αυτοί που πρόκειται να νηστέψουν, τρώνε ένα πλούσιο γεύμα με σούπα με φασόλια, χαλβά ή καρυδόπιτα και βέβαια την παραδοσιακή λαγάνα.



Η Σαρακοστή περνά πολύ αργά για αυτούς που νηστεύουν, κυρίως τις τελευταίες μέρες. Έτσι, επειδή παλιά δεν είχαν ημερολόγια για να μετρούν το πέρασμα της νηστείας, έφτιαχναν ένα μετρητάρι. Ζωγράφιζαν τη Σαρακοστή σαν μια γυναίκα χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με τα χέρια σταυρωμένα από την προσευχή. Της έβαζαν 7 πόδια, ένα για κάθε βδομάδα της Σαρακοστής. Κρεμούσαν τη Σαρακοστή στον τοίχο και κάθε Σάββατο έκοβαν από ένα πόδι. Το τελευταίο πόδι το έκοβαν το Μεγάλο Σάββατο και το βάζανε σε ένα ξερό σύκο. Αυτό το σύκο το ανακάτευαν με άλλα και τα μοίραζαν στην οικογένεια. Το σύκο έφερνε γούρι σ’ αυτόν που το έβρισκε.

πηγή:dim-valter.ser.sch.gr/scholl/files/paper.htm
φωτό:kmas01.blogspot.com

Η συμβολή της νηστείας στη διατήρηση και την προαγωγή της υγείας
Της Αντωνίας Τριχοπουλου, Καθηγήτριας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών



Η νηστεία, όπως αυτή περιγράφεται από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, συμβάλλει στη διατήρηση και προαγωγή της υγείας. Η νηστεία αυτή επικεντρώνεται στην αποφυγή ζωικών τροφίμων ορισμένες μέρες ή περιόδους του χρόνου και παρέχει τη δυνατότητα κατανάλωσης πολλών τροφίμων τα οποία παρέχουν χρήσιμα θρεπτικά συστατικά.

Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι κατά τη νηστεία συνιστάται η κατανάλωση οσπρίων τα οποία, συνδυασμένα, είναι πολύ καλή πηγή πρωτεϊνών. Τα φρούτα, οι ξηροί καρποί και οι ελιές παρέχουν ποικιλία μετάλλων, βιταμινών και διαιτητικών ινών, το λάδι και τα λαχανικά είναι εξαίρετα τρόφιμα και δίνουν ευκαιρίες για δημιουργία πολλών εδεσμάτων. Είναι ανεξάντλητη η ποικιλία των τροφών που μπορεί να χρησιμοποιηθούν στη νηστεία ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα ανεπάρκειας στην πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Το μέτρο στη κατανάλωση, το οποίο επιτάσσει η νηστεία, συμβάλλει και αυτό στην υγεία με την έννοια της αποφυγής της υπερκατανάλωσης και της παχυσαρκίας. Η αποφυγή του κρέατος για μικρό χρονικό διάστημα δεν συνεπάγεται προβλήματα ελλείψεως σιδήρου και βιταμίνης Β12.

Η νηστεία συνδέεται άμεσα με τη Μεσογειακή διατροφή η οποία έχει καταδειχθεί ως μία από τις υγιεινότερες δίαιτες στον κόσμο. Πολλά από τα τρόφιμα τα οποία είναι αναπόσπαστα συνδεμένα με τη Μεσογειακή διατροφή είναι και τρόφιμα νηστείας (λάδι, ελιές, όσπρια ψωμί, λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί, κρασί). Η Μεσογειακή διατροφή δεν αποκλείει την κατανάλωση ζωικών τροφίμων αλλά την περιορίζει.

Η νηστεία στην παιδική ηλικία δεν πρέπει να είναι παρατεταμένη και πολύ αυστηρή, ιδίως όσον αφορά το αυγό και το γάλα. Όμως είναι σκόπιμο το παιδί να αντιληφθεί το θεσμό και να αποκτήσει τις γευστικές εμπειρίες που είναι συνυφασμένες με τη νηστεία. Όσοι υποφέρουν από κάποιο νόσημα σκόπιμο είναι να συμβουλεύονται το γιατρό τους σχετικά με το αν θα πρέπει να νηστεύουν όπως και για τη διάρκεια της νηστείας.

Η νηστεία είναι ταυτόχρονα και πνευματική άσκηση. Το να νηστεύεις σήμερα δεν είναι τόσο δύσκολο. Το πρόβλημα είναι να μπορεί κανείς να πει «όχι» στην υπερπροσφορά και να μην υποκύπτει σε ένα νηστίσιμο «συμπόσιο». Το γεγονός ότι σε πολλά ταχυφαγεία διατίθενται στις περιόδους νηστείας «νηστίσιμα γεύματα ή μικρογεύματα» το βλέπω ως θετική εξέλιξη και μία προσαρμογή στην καθημερινότητα του καιρού μας. Σήμερα, όλο και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού σιτίζεται «εκτός σπιτιού». Αν η μαζική εστίαση υιοθετήσει την παραδοσιακή διατροφή και οι καταναλωτές την επιλέγουν θα είναι κέρδος για όλους.

Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος συνεργασίας Ιατρικής και Κοινωνίας (Ε.Π.Ι.Κ.)* συμμετέχουν 28.500 άτομα από όλες τις περιοχές της Ελλάδος και όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα Από την έρευνα αυτή (Πίνακας 1) κατεδείχθη ότι περίπου 50% των ανδρών και περίπου 65% των γυναικών νηστεύουν για θρησκευτικούς λόγους τουλάχιστο στις περιόδους των εορτών. Τα ποσοστά αυτά αυξάνονται με την ηλικία και οι γυναίκες νηστεύουν περισσότερο από τους άνδρες. Εντυπωσιακό είναι εντούτοις το ποσοστό των ατόμων που νηστεύουν ακόμα και στις μικρές ηλικίες.

* Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα συνεργασίας Ιατρικής και Κοινωνίας είναι πολυκεντρική προοπτική μελέτη δεκαετούς παρακολούθησης, η οποία έχει ως σκοπό τη διερεύνηση του ρόλου των διατροφικών συνηθειών στην αιτιολογία των χρόνιων νοσημάτων. Περίπου 500.000 Ευρωπαίοι συμμετέχουν στο Ε.Π.Ι.Κ. από δέκα ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Η Μεγάλη Σαρακοστή

είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας.Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα.Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα και ονομάζεται έτσι γιατί περιλαμβάνει ακριβώς σαράντα ημέρες δηλ. από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου.

Μεγάλη ονομάζεται όχι για τη μεγάλη διάρκειά της αλλά για τη σημασία της που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού και αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα.

Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν περιλαμβάνεται στη Σαρακοστή και η νηστεία της είναι ιδιαίτερη και αυστηρή. Σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής τηρείται αυστηρή νηστεία εκτός του Σαββάτου και Κυριακής όπου γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου.

Εξαίρεση αποτελεί η γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων όπου καταλύεται το λάδι καθώς και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου οπότε καταλύεται το ψάρι, όποια μέρα και να γιορτασθεί.

Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τηρείται αυστηρή νηστεία ακόμα και το Μεγάλο Σάββατο όπου είναι και το μόνο Σάββατο του έτους που, σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας, δεν τρώγεται το λάδι.

Νηστεία Χριστουγέννων

Πριν τα Χριστούγεννα στην ορθόδοξη εκκλησία προηγείται νηστεία 40 ημερών, η Σαρακοστή των Χριστουγέννων ή Μικρή Σαρακοστή, η οποία είναι λιγότερο αυστηρή από αυτήν του Πάσχα. Η ημέρα της εορτής του Αποστόλου Φιλίππου, στις 14 Νοεμβρίου, τελευταία μέρα πριν τη Σαρακοστή, στο λαϊκό καλαντάρι χαρακτηρίζεται ως Μικρή Αποκριά. Αυτή η ημερομηνία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής θεωρείται ως έναρξη των εορτών των Χριστουγέννων.

Νηστεία Αγίων Αποστόλων

Η νηστεία αυτή υπολογίζεται ανάλογα με το πότε είναι το Πάσχα. Κατά τη διάρκεια αυτής της νηστείας γίνεται κατάλυσις οίνου και ελαίου εκτός Τετάρτης και Παρασκευής και ιχθύος μόνο τα Σαββατοκυρίακα.

Νηστεία του Δεκαπενταυγούστου

Η νηστεία αυτή αρχίζει την 1ην Αυγούστου και τελειώνει την 14ην Αυγούστου. Κατ' αυτήν δεν επιτρέπεται η κατάλυσις οίνου και ελαίου πλήν Σαββάτου και Κυριακής. Άν η 15η Αυγούστου συμπέσει Τετάρτη ή Παρασκευή τότε γίνεται κατάλυση μόνον ιχθύος. Επίσης κατάλυσις ιχθύος επιτρέπεται την 6ην Αυγούστου, εορτήν της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος όποια ημέρα και αν τύχει.

Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Μία νηστεία που την τηρούσαν με μεγάλη ευλάβεια.
Στο Ζαγόρι Ηπείρου, «πρωί-πρωί, πριν βάλουν τίποτα στο στόμα των, τρώγουν κόκκινα κράνα (ήταν γνωστό αντιπυρετικό τότε), για να είναι γεροί όλο το χρόνο».
Με το γάλα που δεν κατανάλωναν την περίοδο της νηστείας, έφτιαχναν τραχανάδες, χυλοπίτες κ.ά.
Την 1η Αυγούστου, σε διάφορα μέρη της πατρίδας μας, συνήθιζαν να πλένουν τα χάλκινα σκεύη & να προσφέρουν σταφύλια, σύκα και ελιές σ' όσους δεν είχαν για να φάνε εκείνη την ημέρα.
Την 6η Αυγούστου (Μεταμόρφωση του Σωτήρα) έφερναν στην εκκλησία κι ευλογούσαν τα πρώτα σταφύλια, με ειδική ευχή. Κατόπιν τα μοίραζαν στο εκκλησίασμα.

ΦΑΝΟΥΡΟΠΙΤΕΣ (27/8). Είναι πίτες (τάματα) που κάνουν οι πιστοί προς τιμή του Αγ. Φανουρίου, που γιορτάζει εκείνη την ημέρα, άπαξ ή 3 Σάββατα συνεχόμενα, ζητώντας απ' τον άγιο να τους φανερώσει κάτι που έχασαν ή κάτι που προσδοκούν (π.χ. οι ανύπαντρες κοπέλες στην Κρήτη, να τους φανερώσει έναν καλό γαμπρό).

Η Φανουρόπιτα παρασκευάζεται με 9 λογιών υλικά: αλεύρι, νερό, ζάχαρη, καρύδια, κανελογαρύφαλλα, λάδι, ξύσματα πορτοκαλόφλουδας, χυμό πορτοκαλιού ή λεμονιού, σταφίδες και αλάτι.

ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΣΤΗ (29/8). Προστάτης από την ελονοσία.

Καθαρά Δευτέρα

Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω.

Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί "καθαρίζονταν" πνευματικά και σωματικά.
Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Πάσχα.

Η Καθαρά Δευτέρα είναι ταυτισμένη με τα Κούλουμα, τη γνωστή συνήθεια της ομαδικής εξόδου στις εξοχές, με διασκέδαση και φαγοπότι με θαλασσινά και άλλα νηστίσιμα.

Τα Κούλουμα θεωρούνται ότι αρχικά γιορτάζονταν στην Αθήνα και μάλιστα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ντελάληδες, σκαρώνοντας ομοιοκαταληξίες με τη βοήθεια της καθαρεύουσας, καλούσαν τους Αθηναίους σε ξεφάντωμα.:” Μασκαράδες και πολίται.. στις κολώνες να βρεθείτε…”

Έτσι κάποιοι δέχονται ότι η γιορτή προέρχεται από το λατινικό columna που θα πει κολώνα.

Οι Ν. Πολίτης και Β.Φάβης υποστηρίζουν ότι η λέξη κούλουμα σχετίστηκε με τη λατινική λέξη columus που σημαίνει σωρός, αλλά και αφθονία, τέλος και επίλογος, άρα από αυτήν έλκει την καταγωγή της η λέξη, αφού θεωρούνται επίλογος των εορτασμών της Αποκριάς, που αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και ολοκληρώνονται την Καθαρή Δευτέρα.

Ο Ν.Ανδριώτης υποστηρίζει ότι η λέξη προέρχεται από το αλβανικό colum που σημαίνει καθαρός. Οι δυσκολίες που παρουσιάζονται στην εξακρίβωση της ετυμολογίας της λέξης “Κούλουμα” , δεν εμποδίζουν τους κατοίκους να ξεχύνονται στην ύπαιθρο για τον εορτασμό τους.

Η Λαϊκή ετυμολογία της Καθαρής Δευτέρας πηγάζει από το γεγονός ότι την ημέρα αυτή καθαρίζουν , ότι απέμεινε από τα μη -νηστίσιμα φαγητά της Αποκριάς. Σε πολλά μέρη, οι νοικοκυρές φροντίζουν να καθαρίζουν σχολαστικά και να εξαφανίζουν, κάθε ίχνος λίπους από τα μαγειρικά σκεύη, πλένοντάς τα με σταχτόνερο. Στην Κύπρο μοιράζουν τα περισσεύματα στους Τσιγγάνους, που γυρίζουν στα σπίτια για αυτό το σκοπό.
Η συγκεκριμένη Δευτέρα , λοιπόν, είναι ημέρα εκκαθάρισης αλλά και κάθαρσης από ότι ορίζεται απαγορευτικό, λόγω της μεγάλης νηστείας που μόλις αρχίζει, γι αυτό και ονομάζεται “Καθαρά”.